Ziynet Eşyasının Hukuki Niteliği

Şey kelimesinin çoğulu[1], şeyler, mallar[2], maddi mallar[3], olarak ta­nımla­nan eşyanın Türk Medeni Kanununda bir tanımı yapılmamıştır. Sözlükteki genel anlamıyla mal, bir kişinin mülkiyetinde bulunan taşınır ve taşınmaz var­lıkların bütününü ifade eder, bir ekonomi terimi olarak da insan ihtiyaçlarını doğrudan doğruya yahut dolaylı olarak karşılaya­bilecek her türlü şeyi içine alır. Türk ve İsviçre doktrini, cismani varlık­ların sınırları belli olan ve üzerinde hakimiyet kurulmaya elverişli olan­larını eşya olarak tanımlanır[4].

Eşya üzerinde doğrudan doğruya hakimiyet sağlayan haklara aynî haklar denir. Eşya üzerindeki bu hakimiyet bir hakka dayanabileceği gibi bunun bir hakka dayanmaması da mümkündür. Kural olarak bu hakimi­yet eşya üzerinde fiili hakimiyet şeklinde ortaya çıkar ve buna da zilyedlik denir[5].

Aynî hak; sınırları belli eşya üzerinde bir kişinin doğrudan doğruya sahip olduğu ve herkese karşı ileri sürebildiği hakimiyettir. Bu niteliği ile mutlak bir haktır. Mutlak hakkın sahibi hakkına riayet edilmesini herkesten isteyebilir. Mutlak haklara uymama bir haksız fiil teşkil eder. Mutlak haklarda izlenen amaç, hukuken özel olarak korunmuş hakları sürekli olarak teminat altına al­maktır. Herkes aynî hak sahibinin aynî hakkına, örneğin mülkiyet hakkına ria­yet etmek zorundadır[6].

Zilyedlik ise; bir şey üzerindeki fiili hakimiyeti tanımlar[7]. Taşınır mal­larda aynî hakların sağladığı hakimiyetin dışa açıklanış şeklini ifade eden ziyledlik, kamuya açıklık fonksiyonu dışında ister hakka dayansın ister dayan­ması, hem taşınır hem de taşınmazlar bakımından bir hakimi­yet durumu olarak hukuki sonuçlar doğurur.

Zilyetliğin en önemli işlevi, taşınır mallarda aynî haklar bakımın­dan ka­muya açıklık sağlamasıdır. Bunun sonucu olarak, taşınır mallarda aynî hak kazanılması zilyetliğin kazanılmasına bağlanmıştır. Zilyedin, zilyed olduğu taşınır mal üzerinde iddia ettiği hakka sahip olduğu karine olarak kabul edilir[8].

Evlilik akdinin kurulması ile evlilik içerisinde eşler tarafından edi­nilen, edinilmesine katkı sağlanan, kullanılan eşyalarla ilgili hukuki iliş­kiler de baş­lar.

Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşyalar, mal re­jiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri, manevî tazminat alacakları ve kişisel mallar yerine geçen değerler kanun gereğince kişisel maldır[9].

Her eş, yasal sınırlar içerisinde kişisel malları ile edinilmiş malla­rını yö­netme, bunlardan yararlanma ve bunlar üzerinde tasarrufta bu­lunma hakkına sahiptir.

Boşanma veya evliliğin iptali sebebiyle ya da kanun veya mahkeme ka­rarı gereğince mal ayrılığına geçiş hâllerinde, her eş edinilmiş mallara katılma rejiminde kendi kişisel malı sayılacak olanları ortaklık malların­dan geri alır[10]. Eşler, kişisel mallarıyla ilgili isteklerini rejim sona erme­den, tasfiye söz konusu olmadan da ileri sürebilirler[11]. Bu itibarla evlilik devam ederken dahi ziynet iadesine ilişkin talepler ileri sürülebilir.

Öte yandan kadının kişisel malı olan ziynet eşyasının, evlilik içeri­sinde koca tarafından alınan bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunma­sına, hiç ya da uygun bir karşılık alınmaksızın, harcanması halinde tasfiye sıra­sında, alınan bu malda ortaya çıkan değer artışı için kadın, katkısı oranında alacak hakkına sahip olur[12].

Bu halde ziynetlerin satışından elde edilen gelirle diğer eş tarafın­dan alı­nan mal ve ziynetlerin katkı tarihindeki değerleri belirlenip kadı­nın katkı oranı­nın tespitinden sonra malın tasfiye tarihindeki değeri esas alınarak değer artış payı belirlenir[13].

Değer artış payına ilişkin davaların görülebilmesi mal rejiminin sona er­mesine bağlıdır[14]. Mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejimi­nin kabulüyle sona erer. Mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi hâllerinde, mal rejimi dava tarihinden geçerli olmak üzere sona erer. Bu itibarla taraflar arasında derdest bir boşanma davası olması halinde iş bu davanın kesinleşmesi beklenecek ve taraflar arasın­daki mal rejiminin kesinleşme değil fakat boşanma dava tarihi itibariyle sona erdiği kabul edilecektir.

Düğün sırasında kadına takılan ziynet eşyaları kendisine bağışlan­mış sa­yıldığından[15], diğer bir ifade ile karşılıksız kazanma yoluyla elde edilen malvar­lığı değeri olduğundan, kadının kişisel malıdır.

Düğün sırasında kadına takılan ziynetler kadının kişisel malıdır.

Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda ma­halli mah­kemece verilen ve yukarıda tarih numarası gösterilen hü­küm temyiz edilmekle evrak okunup gereği görüşülüp düşünüldü.

Düğün sırasında kadına takılan ziynetler kadının kişisel malıdır. Topla­nan delilerden ve mahkemenin kabulünde olduğu gibi kadına ait ziynetlerin davalı koca tarafından bozdurulup borçlarının öden­diği anlaşılmaktadır. Davacı kadının ziynetlerle ilgili davasının ka­bulüne karar vermek gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi usul ve yasaya aykırı olup bozmayı gerektirmiştir.

Sonuç: Temyiz edilen hükmün yukarıda açıklanan nedenlerle BOZUL­MASINA, temyiz peşin harcının yatırana geri verilmesine, işbu kararın tebli­ğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere oybirliği ile karar verildi[16].

Ziynet eşyasına yönelik istek "kişisel malın" iadesine yöne­liktir

Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda ma­halli mah­kemece verilen hüküm ziynet eşyaları ve değer artış payı yönünden temyiz edilmekle evrak okunup gereği görüşülüp düşü­nüldü.

Davacı kadın 01.04.2004 tarihinde açtığı davayla; halen evli bulunduğu davalı eşi adına trafikte kayıtlı otomobilin 04.12.2002 tarihinde alımı sırasında yaptığı katkı bedelini, davalıda kaldığını ileri sürdüğü ziynet eşyalarının aynen iadesini ve yanında bulunan müşterek küçük çocuk yararına nafakaya hükmedil meşin i istemiş­tir.

Yerel mahkeme; müşterek çocuk yararına nafakaya karar ver­miş, diğer istekleri ise; tarafların halen evli oldukları ve aralarında yasal mal rejiminin geçerli olduğu gerekçesiyle reddetmiştir. Karar davacı tarafından temyiz edil­miştir.

1- Davacının, davalı eşi adına kayıtlı otomobilin alımına yaptığı katkıya dayalı isteği "değer artış payına" (TMK m. 227) yöneliktir. Bu isteğin esası, eşler arasındaki mal rejiminin sona ermesi duru­munda incelenebilir. Taraflar arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin devam ettiği anlaşıldığından; "bu istek hakkında karar ve­rilmesine yer olmadığına" şeklinde hüküm kurulması gerekirken, kesin hüküm oluşturacak şekilde "isteğin reddine" biçiminde karar verilmesi doğru değildir.

2- Davacının ziynet eşyasına yönelik isteği "kişisel malın" (TMK.m.220) iadesine yöneliktir. Edinilmiş Mallara Katılma Re­jimi (TMK m. 218-241) eşlerden her birinin diğer eşte kaldığını veya diğer eş tarafından kullanıldığını ileri sürdüğü kişisel malının aynen iadesini veya bedelinin iadesini isteme hak­kını engellemez.

Eşler, kişisel mallarıyla ilgili isteklerini rejim sona ermeden, tasfiye söz konusu olmadan da ileri sürebilirler. Bu nedenle; dava­cının ziynet eşyasına yönelik isteğinin esasının incelenip olumlu olumsuz bir karar verilmesi gere­kirken, yazılı olduğu şekilde usul­den reddedilmesi yasaya aykırıdır.

Sonuç: Temyiz olunan kararın gösterilen sebeplerle BOZULMASINA, temyiz peşin harcının yatırana geri verilmesine, iş bu kararın tebliğinden itiba­ren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere 30.01.2006 tarihinde oybirliği ile karar verildi[17].